Chorągiew Rzeczypospolitej

Chorągiew Rzeczypospolitej – zapomniane godło Państwa Polskiego

W czasie istnienia III Rzeczypospolitej, czyli w okresie dwudziestolecia postkomunistycznej rzeczywistości z trudem przebijała się do oficjalnego funkcjonowania Chorągiew Rzeczypospolitej – jedno z trzech, obok Herbu Orła Białego i Pieczęci Wielkiej Rzeczypospolitej – naczelnych znaków Odrodzonej po latach niewoli Rzeczypospolitej Polskiej. Z trudem, bo w latach nieboszczki PRL-u znak ten został skazany na zupełne zapomnienie.

Kolejna rocznica Odzyskania Niepodległości jest doskonałą okazją do przypomnienia dziejów Chorągwi Rzeczypospolitej – weksylium o blisko 800-letniej historii i jednego z głównych godeł Dawnej Polski i Drugiej Rzeczypospolitej; weksylium z Orłem Białym na karmazynowym płacie.

Fragment „Polonii” Jana Styki – monumentalnej alegorii narodowej namalowanej w 1891 r.

Chorągiew Rzeczypospolitej wprowadzone zostało w życie ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej jako jedno z t r z e c h naczelnych znaków państwowych obdarzonych honorami godeł Rzeczypospolitej.

Trzy godła Drugiej Rzeczypospolitej wz. 1919: Herb Orzeł Biały, pieczęć Wielka Rzeczypospolitej i Chorągiew Rzeczypospolitej (proporcje 5 : 8)

W 1927 r. rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 1927 r. zmieniono wzór orła wg projektu Prof. Zygmunta Kamińskiego, wprowadzając go do wielkiej pieczęci państwowej oraz wzór Chorągwi Rzeczypospolitej – na płachtę wprowadzono dwie „obwódki”: wewnętrzną w postaci borty generalskiej symbolizującej zwierzchnictwo Prezydenta nad siłami zbrojnymi i w postaci prostej taśmy jako symbol zwierzchnictwa nad cywilnym społeczeństwem; jednocześnie zmieniono proporcje płachty na 5 : 6.

Trzy godła II Rzeczypospolitej wzór 1927: Herb Orzeł Biały, Pieczęć Rzeczypospolitej, Chorągiew Rzeczypospolitej (proporcje 5 : 6)

W tej postaci Chorągiew Rzeczypospolitej przetrwała na Obczyźnie do 1989 r,, gdy jako jeden z historycznych symboli Państwa Polskiego została przekazana na Zamku Królewskim w Warszawie przez Prezydenta RP ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego nowo wybranemu po przemianach ustrojowych Prezydentowi Lechowi Wałęsie.

Zamek Królewski w Warszawie grudzień 1989 r. Przekazanie insygniów Rzeczypospolitej Prezydentowi RP Lechowi Wałęsie przez Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie s.p. Ryszarda Kaczorowskiego

Jest to weksylium, , które zyskało sobie prawo obywatelstwa, aczkolwiek jakby niepełne, także i w III Rzeczypospolitej, gdzie zostało wprowadzone do życia tylnymi drzwiami. Pod nazwą Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej wprowadzone zostało nie drogą ustawową, lecz przepisami wykonawczymi do ustawy z 1993 r.„O Znakach Sił Zbrojnych RP” – Zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 1996 r. „W sprawie szczegółowych zasad używania znaków Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustalenia innych znaków używanych w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” (Monitor Polski, Nr 14 z 1996 r., poz. 17) *

Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996

Początkowo używanie Proporca Prezydenta RP ograniczone zostało wyłącznie do Marynarki Wojennej RP jako jednego z jej weksyliów, a dopiero w ostatnich latach, już za prezydentury ś.p. Lecha Kaczyńskiego rozszerzone zostało na całe Siły Zbrojne RP jako znak ich zwierzchnika. Dlatego też Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej podnoszony jest obok Flagi Rzeczypospolitej podczas uroczystości w dni świąt państwowych – 3 Maja, 15 sierpnia i 11 Listopada – na Placu Piłsudskiego w Warszawie.

Proporzec prezydenta Rzeczypospolitej na Placu Piłsudskiego w Warszawie podczas uroczystości w święto państwowe Proporzec prezydenta Rzeczypospolitej na Placu Piłsudskiego w Warszawie podczas uroczystości w święto państwowe

Po raz pierwszy publiczne, aczkolwiek nieco spektakularne użycie Proporca Prezydenta Rzeczypospolitej nastąpiło w 2007 r. podczas pamiętnej defilady wojskowej w Alejach Ujazdowskich. Gorliwi wojacy wsadzili bowiem prezydencki proporzec … na konia!

Defilada Wojska Polskiego w Alejach Ujazdowskich w 2007 r.

Należy jednak zwrócić uwagę iż podczas tejże pamiętnej defilady Proporzec Prezydenta RP widniał – jako znak osobisty Zwierzchnika Sił Zbrojnych w przynależnym temu weksylium miejscu, a mianowicie w postaci niewielkiego proporczyka na samochodzie przyjmującego defiladę Prezydenta Rzeczypospolitej ś.p. Lecha Kaczyńskiego.

Defilada Wojska Polskiego w Alejach Ujazdowskich w 2007 r. Na samochodzie wiozącym śp. Lecha Kaczyńskiego widoczna jest miniatura Proporca Prezydenta Rzeczypospolitej

Życie dopisało do dziejów Chorągwi Rzeczypospolitej kolejny, jakże smutny rozdział. Wzorem z lat II Rzeczypospolitej – jak podczas uroczystości złożenia szczątków Żołnierza Polskiego do Grobu Nieznanego Żołnierza czy też pogrzebowych Marszałka Józefa Piłsudskiego …

Złożenie szczątków Obrońcy Ojczyzny do Grobu Nieznanego Żołnierza - Warszawa 1925. Trumna nakryta Chorągwią Rzeczypospolitej

Trumna ze zwłokami marszałka Józefa Piłsudskiego okryta Chorągwią Rzeczypospolitej

… Chorągwią Rzeczypospolitej zostały okryte trumny z doczesnymi szczątkami poległych w Katastrofie Smoleńskiej dwóch Prezydentów Rzeczypospolitej – śp. Lecha Kaczyńskiego i śp. Ryszarda Kaczorowskiego

Uroczystości pogrzebowe Prezydenta Rzeczypospolitej śp. Lecha Kaczyńskiego – trumna okryta Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996: Pałac Namiestnikowski w Warszawie i odprowadzenie na Wawel w Krakowie .

Trumna z doczesnymi szczątkami Prezydenta Rzeczypospolitej na uchodźstwie wystawiona w Belwederze przed uroczystościami pogrzebowymi okryta Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996. Zwraca uwagę obszycie płata złotą frędzlą - zgodnie z obyczajami Polonii – która nadaje Proporcowi charakter sztandaru, czyli Chorągwi Rzeczypospolitej. Warszawa, kwiecień 2010.

Belweder – przed wyprowadzeniem trumny z doczesnymi szczątkami Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie, ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego do Katedry św. Jana nastąpiła zamiana Chorągwi Rzeczypospolitej Polonii na Proporzec Prezydenta RP wz. 1996 ( płat bez obszycia złota frędzlą).

Polonia amerykańska od lat tradycyjnie używa podczas oficjalnych, polonijnych uroczystości ustanowionych w 1919 r. flag Rzeczypospolitej – biało-czerwoną bądź częściej z herbem Orła Białego na białym pasie, przytwierdzonych do drzewca i obszytych złotą frędzlą.

Flagi polskie i amerykańskie w formie i funkcji sztandarów – płachty flag przytwierdzone do drzewca i obszyte złotą frędzlą. Światowy Zjazd Polskich Kombatantów - Warszawa, 14-15 sierpnia 1992 r. Defilada kombatantów polskich ze Stanów Zjednoczonych przed Grobem Nieznanego Żołnierza.

Polonia przejęła obyczaj obszywania polskich flag złotą frędzlą od armii amerykańskiej, która w tej mierze ma ponad stuletnie tradycje. Po raz pierwszy obszyto flagę Stanów Zjednoczonych – The Flag – złotą frędzlą w 1835 r., a w US Army zaczęto używanie tej formy flagi od 1895. Według informacji Instytutu Heraldycznego armii amerykańskiej (United States Army Institute of Heraldry) sprawa ta do dzisiejszego dnia nie jest skodyfikowana i stąd stała się przedmiotem protestów, iż fala obszyta frędzlą nie jest już flagą cywilną, lecz chorągwią wojskową; jednakże kilkakrotnie sądy federalne odrzuciły te protesty.

Defilada w Moskwie 9 maja 2010 - maszeruje pododdział US Army ze sztandarami; pierwszy z lewej The Flag w roli sztandaru - przytwierdzona do drzewca i obszyta frędzlami, zgodnie z tradycyjnym, wojskowym ceremoniałem amerykańskim.

Za tym zgodnie z tradycją armia i lotnictwo amerykańskie może używać flagi USA obszytej złotą frędzlą podczas parad Gwardii Narodowej oraz w pomieszczeniach zamkniętych przy każdej oficjalnej uroczystości.

Tak więc używanie flag polskich obszytych złotą frędzlą jest powszechnym, tradycyjnym sposobem demonstrowania przez Polonię przynależności do Narodu Polskiego. Zrozumiałe jest więc okrycie trumny z doczesnymi szczątkami śp. Ryszarda Kaczorowskiego Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej obszytym złotą frędzla. W tym przypadku prezydencki proporzec pełnił już funkcję Chorągwi Rzeczypospolitej – godła Państwa i Narodu Polskiego!

Zamieniono jednakże w trakcie uroczystości pogrzebowych ową polonijną Chorągiew Rzeczypospolitej na Proporzec Prezydenta RP, a wiec weksylium już bez frędzli. Stało się to za przyczyną organizatora ceremonii – wojacy uczynili to bądź z powodu niewiedzy (bo kto ich miał nauczyć historii Chorągwi Rzeczypospolitej?) bądź też z nadmiaru gorliwości. O tempora, o mores!

Wprawdzie podczas uroczystości pogrzebowych w środkach masowego przekazu nieoczytane żurnalisty mówiły tylko o użyciu Proporca Prezydenta Rzeczypospolitej, to jednak w tych przypadkach weksylium to de facto pełniło funkcje godła państwowego, a więc symbolu Rzeczypospolitej – symbolu przynależnego Głowie Państwa.

I jeszcze raz w ostatnich miesiącach Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej został użyty w pogrzebowym ceremoniale – tym razem na początku listopada b.r. podczas drugiego złożenia szczątków Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie, ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego w Świątyni Opatrzności Bożej.

Drugi pogrzeb doczesnych szczątków śp. Ryszarda Kaczorowskiego, Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie – pożegnanie we Wrocławiu.

Drugi pogrzeb doczesnych szczątków śp. Ryszarda Kaczorowskiego, Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie – pożegnanie w Warszawie.

Już we Wrocławiu trumna z doczesnymi szczątkami ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego okryta została zaledwie Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej. Nie było bowiem wśród celebrantów reprezentacji Polonii, która by dopilnowała nakrycie trumny tradycyjnym, polonijnym weksylium – proporcem obszytym złotą frędzla. To kolejne faux pas popełnione podczas tej smutnej i dziwnej uroczystości pogrzebowej. Warto jednakże zauważyć, iż po pogrzebowych celebracjach Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej został z należytym szacunkiem złożony przez żołnierzy Wojska Polskiego i z honorami wręczony wdowie po ś.p. Ryszardzie Kaczorowskim.

Dzieje Chorągwi Rzeczypospolitej na przestrzeni 750 lat zostały publicznie przedstawione już w 1990 r. w referacie niżej podpisanego pt. „Chorągiew Rzeczypospolitej – znak Państwa Polskiego”, wygłoszonego na naukowym posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Heraldycznego; omówienie referatu zostało opublikowane w „Biuletynie Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, Nr 7, kwiecień 1992 r. i stąd też jest cytowane i zamieszczane w bibliografiach w poważnych wydawnictwach naukowych.

Zduny k/Łowicza, w listopadzie 2012 r.

_____________________________________
* Autor był członkiem I Zespołu Ekspertów MON (1990-1993)ds. opracowania projektu ustawy „O znakach Sił Zbrojnych RP” oraz członkiem II Zespołu Ekspertów MON (1992-1996) ds. opracowania przepisów wykonawczych do tejże ustawy z 1993 r.